Đái tháo đường, hay tiểu đường, là bệnh do rối loạn chuyển hóa, khiến lượng đường trong máu luôn cao hơn bình thường. Bệnh có tính chất mạn tính không lây và không thể điều trị dứt điểm. Đái tháo đường gây ra nhiều biến chứng nặng nề, như tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim, mù lòa, suy thận, loét bàn chân phải cắt chi, thậm chí tử vong... nếu không điều trị đúng.

Bên cạnh vận động và sử dụng thuốc, dinh dưỡng rất quan trọng trong điều trị bệnh và kiểm soát biến chứng, đặc biệt với bệnh nhân đái tháo đường type 2. Tuy nhiên, nhiều người điều trị bệnh không hiệu quả do thiếu kiến thức dinh dưỡng, bác sĩ Nguyễn Thị Ánh Vân, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP HCM (HCDC) cho biết.

Bác sĩ Vân chỉ ra ba sai lầm lớn trong chế độ ăn của người bệnh tiểu đường.

Trước hết, khi biết mắc bệnh, nhiều người lập tức nghĩ đến việc phải kiêng đường và tinh bột tuyệt đối. Ăn uống cực đoan, chỉ ăn rau xanh, không thịt cá, hoa quả chín... trong thời gian dài khiến cơ thể thiếu hụt chất dinh dưỡng, suy kiệt. Cơ thể không có đường thì không sinh ra năng lượng, não bộ sẽ trì trệ, cơ thể mệt mỏi, hạ đường huyết.

"Người bệnh vẫn phải ăn cơm, bún, miến, khoai, chỉ là ăn ít hơn bình thường. Có đủ năng lượng sống rồi mới tính đến điều chỉnh để chữa bệnh", bác sĩ Vân khuyên.

Thứ hai là chọn đúng thực phẩm nhưng chế biến sai. Thực tế, gạo lứt hoặc gạo nguyên cám, các loại đậu, cà rốt, cam tươi... phù hợp với người đái tháo đường, song cách nấu khác nhau mang lại giá trị đường khác nhau.

Bác sĩ Vân ví dụ, nấu cơm gạo lứt tỷ lệ gạo và nước là 1:1, cơm khô vừa phải, một chén cơm có lượng đường là 58%. Nếu tăng lượng nước lên gấp đôi để cơm mềm hơn, lượng đường sẽ tăng thêm 20%. Ăn sống cà rốt hoặc uống nước ép tươi, lượng đường là 16%. Nhưng thái nhỏ cà rốt nấu súp, hầm nhừ thì lượng đường là 92%, hoàn toàn phản tác dụng trong điều trị tiểu đường. Ăn cam nguyên múi cũng tốt hơn vắt nước cam để uống.

Hầm nhừ, chiên xào quá lâu, cắt nhỏ làm giá trị dinh dưỡng của thực phẩm bị hao hụt, thậm chí sinh ra độc tố. Thêm vào đó, thức ăn mềm giúp hệ tiêu hóa vận hành dễ dàng hơn, chuyển hóa dinh dưỡng nhanh hơn, lượng đường hấp thu vào máu nhanh. Vì thế, luộc, hấp, nấu chín thực phẩm vừa phải là cách chế biến tốt nhất trong chế độ ăn của người đái tháo đường.

Hạn chế ăn quá nhiều bữa trong ngày. Tuy nhiên người bệnh tiểu đường béo phì có thể ăn 5 bữa một ngày, do không được nạp quá nhiều năng lượng một lúc. Ăn thành nhiều bữa nhỏ, ít, làm giảm cảm giác đói. Người cân nặng bình thường nên ăn ba bữa cố định, đúng giờ, thêm một bữa phụ trước khi ngủ khoảng một giờ.

Bác sĩ Hồ Đắc Phương, khoa Nội tiết, Bệnh viện Nguyễn Tri Phương, cho hay, về mặt lâm sàng, dễ kiểm soát lượng đường huyết hơn nếu ăn ba bữa cố định.

Các bác sĩ khuyến cáo, mỗi ngày người tiểu đường cần ăn 20 loại thực phẩm. Bữa ăn chính chiếm 30-35% tổng năng lượng và các loại dưỡng chất. Bữa phụ là một quả chuối, hai quả quýt hoặc một ly sữa không đường, sữa chua... bổ sung 5-10% năng lượng còn lại. Tập thể dục 30-45 phút mỗi ngày, uống hoặc tiêm thuốc đúng chỉ định của bác sĩ.

Năm 2019, ước tính khoảng 3,8 triệu người Việt mắc bệnh tiểu đường. Dự báo năm 2040, khoảng 6,1 triệu người mắc bệnh và xu hướng ngày càng trẻ hóa. Trước kia bệnh thường gặp ở lứa tuổi trên 40, nay dần xuất hiện ở tuổi 30, có cả trẻ em, theo HCDC.

Bác sĩ khuyên những người trên 40 tuổi, trong gia đình có người mắc tiểu đường cần đi tầm soát sớm. Xét nghiệm đường huyết là cách duy nhất phát hiện bệnh.